قصايد در مدح ائمّه

بخش دوّم: نقد و تحلیل آثار وحشی بافقی
تنظیمات نوشتاری

قصايد در مدح ائمّه

و مقايسه آن با ديگر مديحه‏سرايان مذهبى

 

قصايد دينى

در ايران از دوران حكومت آل‏بويه كه مذهب تشيّع رونق و رواج گرفت، نام گرامى ائمه اطهار در اشعار مدحى و مرثيه‏اى وارد شد و شاعران در وصف خاندان نبوّت سروده‏ها سرودند، اين امر به تدريج به دوران صفويّه رسيد و قوام و كمال يافت.[1]

پيش از استقرار حكومت صفويانِ شيعه مذهب صفوى، تشيّع و تصوّف در ايران زمينه‏هايى يافت. صفويان تشيّع را به وجود نياوردند بلكه آن را مذهب رسمى حكومت و مردم قرار دادند. با علاقه‏اى كه شاهان عصر صفوى به اشعار دينى و مذهبى از خود نشان دادند اكثر شاعران اين دوره در قالبهاى مختلف از جمله قصيده به ستايش ائمه اطهار پرداختند. وحشى شاعر عصر صفوى با اينكه در متن و بطن اين دوره است كمتر به قصايد دينى پرداخته و صرفا پيامبر، حضرت على (ع)، امام دوازدهم، و امام هشتم را مدح كرده است.

 

 

 

در ستايش حضرت على (ع)

 

ز بحر بس كه برد آب سوى دشت سحاب

سراب بحر شود عن قريب و بحر سراب ...



*ديوان: 171

 

تا به روى تو شد برابر گل

غنچه بسيار خنده زد بر گل ...



*ديوان: 228

 

شاه انجم چو زرافشان شود از برج حمل

پر زرناب كند غنچه نورسته بغل ...



*ديوان: 231

 

زلف پيش پاى او بر خاك مى‏سايد جبين

همچو هندويى كه پيش بت نهد سر بر زمين ...

 

*ديوان: 250

 

بر زمين گشتيم تا زد جسم محزون آبله

وه كه خوابانيد ما را بى‏تو در خون آبله ...



*ديوان: 262

 

على ولى والى ملك هستى

كه ذاتش بناى جهان راست بانى ...



*ديوان: 268

 

دلم دارد به چين كاكلش صدگونه حيرانى

به عالم هيچ كس يا رب نيفتد در پريشانى



*ديوان: 270

 

در ستايش امام دوازدهم (عج)

 

سپهر قصد من زار ناتوان دارد

كه بر ميان كمر كين ز كهكشان دارد ...



*ديوان: 185

 

 

در ستايش پيامبر (ص)

 

كسى مسيح شود در سراچه افلاك

كه پا چو مهر مجرّد كشد ز عالم خاك ...



*ديوان: 226

 

در ستايش امام هشتم (ع)

 

تا شنيد از باد پيغام وصال يار گل

بر هوا مى‏افكند از خرّمى دستار گل ...



*ديوان: 234

 

در منقبت حضرت اميرالمؤمنين على‏بن‏ابيطالب (ع)

محتشم:

 

خوش آن زبان كه شود چون زبان لوح و قلم

به مدح و منقبت شاه ذوالفقار علم

 

خوش آن بنان كه چو در خامه آورد جنبش

نخست ثبت كند مدحت امام امم

 

خوش آن بيان كه بود همچو لعل در دل سنگ

در مناقب شاه نجف در آن مدغم

 

دمى ز نخل خيالت ثمر دهد شيرين

كه جز به مدح شه نخل برنيارى دم

 

به خاك رفته فرو نظم آبدار تو به

اگر از آن نشود باغ منقبت خرّم[2]



وحشى در ستايش حضرت على (ع):

 

بر زمين گشتيم تا زد جسم محزون آبله

وه كه خوابانيد ما را بى‏تو در خون آبله

بس كه از پهلو به پهلو گشته‏ام در بزم غم

كرده پهلويم سراسر همچو قانون آبله

گل شد از خون دشت و ديگر راه بيرون شد نماند

بس كه ما را پاره شد از قطع هامون آبله

 

گر نيايد بر زمين پايش ز شادى دور نيست

در ره ليلى زند چون پاى مجنون آبله

نسبت خود مى‏كند گوهر به دندانش درست

در كف دستش از آن دارد صدف چون آبله ...الخ

 

*(ديوان: 262 و 263)

 

محتشم در قصايد مدحى و دينى تجديد مطلع دارد ولى وحشى از اين روش استفاده نمى‏نمايد. محتشم كسى را كه به مدح و منقبت على (ع) زبان مى‏گشايد خوشبخت و خوب مى‏داند. معتقد است كه خوش به حال زبان لوح و قلم، بنان در خامه و بيانى كه در مناقب حضرت على (ع) به كار گرفته شود. وقتى كار به نتيجه مى‏رسد كه به ياد على و مدح وى آغشته گردد. ثناى امام امم را مهم اهم مى‏داند و سپس به شروع تجديد مطلع مى‏پردازد.

وحشى در ستايش حضرت على (ع) از كلمات و الفاظى استفاده مى‏كند كه حاكى از درون پردرد و رنج وى است. چشم محزون در خون آبله خود را ناشى از دورى على (ع) مى‏داند. همانگونه كه پاى مجنون از دورى ليلى پر آبله شد وجود وحشى از غم على (ع) پر آبله است. عشقِ على (ع) سراسر وجود وحشى را گرفته و هيچ گاه از قلب و جان وحشى بيرون نخواهد رفت هر چند كه ساحر و افسونگر كوشش كند كه ورد و سحر بخواند و لبهايش از شدّت خواندن پر آبله شود كه مهر على را از قلب وحشى خارج سازد؛ ميسّر نخواهد شد وحشى در ستايش حضرت على (ع) باز به بخت بد خود اشاره دارد كه اگر جام شراب به دست گيرد دستش را آبله‏ور مى‏كند. وحشى پند و اندرز مى‏دهد كه از تعلّقات دنيوى و مادى بايد دست كشيد و پا در سير و سلوك عارفان گذاشت و انسانى كه پايش در جستجوى دنياى دون پر آبله شود راه بهشت را هرگز نخواهد يافت. و نهايتا وحشى دعا مى‏كند كسى كه از نسيم عشق على شادمان و خندان نيست الهى غنچه دلش غرق خون چون آبله شود. وحشى در اين قصيده از رديف مشكل آبله استفاده كرده است كه نهايت هنرمندى او را مى‏رساند. ارادت خاصى به على (ع) است و در ضمن مخاطب را به عشق على (ع) فرا مى‏خواند. محتشم نيز در قصيده‏اش چون روش پيشينيان عمل مى‏كند و با معانى بكر و به طرح ريختن مسايل مختلف به مدح على (ع)
مى‏پردازد. محتشم در اين قصيده اغراق و غلوّ نمى‏كند ولى وحشى شعرش از اغراق تهى نيست. آنجا كه مى‏گويد:

 

يك شرار از قاف قهرش در دل دريا فتاد

جوش زد چندان كه از وى شد گهر چون آبله

بس كه بر هم زد ز شوق ابر جودش دست خويش

شد كف دست صدف از درّ مكنون آبله ...

 

*ديوان: 262

 

گفتنى است، محتشم كاشانى ابتدا شاعرى مديحه‏سرا بوده است كه سلاطين صفوى و شاهزادگان و امرا را مدح مى‏گفته ولى به قول اسكندربيك منشى صاحب عالم‏آراى عباسى يك دفعه به سرودن اشعار دينى و مذهبى پرداخت: «... مولانا محتشم كاشانى قصيده‏اى غرّا در مدح آن حضرت [مقصود شاه‏تهماسب صفوى است] و قصيده‏اى ديگر در مدح مخدره زمان شهزاده پريخان خانم به نظم آورده از كاشان فرستاده بود. به وسليه شهزاده مذكور معروض گشت. شاه جنّت مكان (شاه‏تهماسب) فرمودند كه من راضى نيستم كه شعر از زبان به مدح و ثناى من آلايند، قصايد در شأن شاه ولايت پناه و ائمه معصومين عليهم‏السلام بگويند، صله، اوّل از ارواح مقدّسه حضرات، و بعد از آن ما توقّع نمايند ...».[3] روى هم رفته محتشم در بر شمردن سجايا و مناقب حضرت على (ع) نسبت به وحشى، موفّق‏تر و مشهورتر بوده است.

 

 

 

 

 

 

 

 


[1]×. افسرى كرمانى، عبدالرّضا، نگرشى به مرثيه‏سرايى در ايران، چاپ اوّل: 1371، انتشارات اطلاعات تهران 1371: 110.

 

[2]×. ديوان مولانا محتشم كاشانى به كوشش مهرعلى گرگانى، انتشارات كتابفروشى محمودى، 21/1/44: 144.

[3]×. مدح داغ ننگ بر سيماى ادب فارسى، وزين‏پور، نادر: چاپ اوّل، 74، تهران: چاپخانه مهارت، انتشارات معين: 117.

آموزشگاه گویندگی و سخنوری موسسه شهریاران سخن (مدرسه سخن)

مدرسه سخن آموزشگاه و مدرسه تخصصی مجریگری و اصول و فنون سخنرانی


سالها با شما و همراه شما هستیم در سایت ایران مجری و باشگاه ایرانمجری. افتخار ماست تا اینبار در سایت سخنوری با شما باشیم.  صدها مقاله مرتبط به فنون سخنرانی و صدها متن سخنرانی و متن مجری گری در پردیس سخن 1400

مدرسه سخن ایران از بهترین مراکز آموزشی در زمینه سخنوری و گویندگی و مجریگری می‌باشد که با مدیریت دکتر فریبا علومی یزدی و مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون به آموزش بیش از ۱۰۰۰ مجری و سخنران در کشور اقدام نموده است.
شما می توانید آخرین مقالات و آموزش های مرتبط با فن بیان و سخنوری را در این سایت ببینید . برای ورود به سایت سخنوری کلیک کنید.


آخرین تصاویر از سخنوران و فراگیران مدرسه سخن و نظرات ارزشمند آنها را در قسمت نظرات گوگل مپ ملاحظه فرمایید.

روی لینک زیر کلیک کنید

گوگل مپ : مدرسه سخن ایران تاسیس ۱۳۹۵ آموزش سخنوری ، گویندگی و مجریگری

تنها یک راه برای سخنور شدن وجود دارد !