ماهيت ديني نوروز در آذربايجان
در ميان مردم آذربايجان عيد نوروز با ماهيت ديني از ارزش خاصی برخوردار است. عید نوروز که فرهنگها و باورهای باستانی مردم آذربایجان و ارزشهاي اسلامی را در خود جمع نموده است در زمان شوروی سابق ممنوع بود اما مردم در چارچوب محیط خانواده و محل زندگی توانستند این عید را زنده نگه دارند. دولت شوروی در زمینه زبان و فرهنگ ملی به خاطر التفاتی که به زعم خود نشان داده بود سعی داشت تا تاریخ و فرهنگ هزار ساله، آداب و رسوم و اعتقادات دینی مردم را به صورت حساب شده از میان بردارد. در آن زمان همه آداب و رسوم تاریخی و اعیاد از جمله عید نوروز به عنوان میراث مضر گذشتگان تبلیغ و اعیاد جدید و ساختگی شوروی جایگزین آنها ميشد. اول ژانویه نخستین روز سال میلادی به عنوان عمومی مردم برگزار ميشد و عید نوروز به عنوان باقیمانده دین و ارتجاع معرفی ميگشت.
نامگذاري كودكان به نام بايرام و نوروز
برای اولین بار در سال ۱۹۶۷ بود که شیخعلی قربانف دانشمند و نویسنده میهن دوست آذربایجان سعی نمود تا عید نوروز به صورت کاملا آشکار از طرف مردم برگزار كند اما او و برخی از گروهها مورد تعقیب دولت شوروی قرار گرفته و از کار برکنار شدند و از آن به بعد نیز به برگزاری عید نوروز اجازه داده نشد. علیرغم ممنوعیتهاي بسيار به مناسبت عید نوروز تغمه و داستانسرایی ميشد . به بچه هایی که در این ایام به دنیا ميآمدند اکثرا اسامی مانند نوروز و بایرام ميگذاشتند. مردم نوروز را و نوروز مردم را زنده نگاه داشته بود. نوروز موجودیت مردم را نشان ميداد و با اعیاد بیگانه شوروی تفاوتهاي اساسی داشت.
تبديل نوروز به مراسم رسمي
پس از استقلال جمهوری آذربایجان در ۱۸ اکتبر ۱۹۹۱ عید نوروز از خانهها به محلهها و سپس به میادین شهرها گسترش یافت و تبدیل به یک آیین و مراسم رسمی شد.
ويژگي هاي نوروز
از دیگر خصوصیات بارز عید نوروز آن است که مردم از آن به عنوان عید صلح و دوستی و وحدت و یکپارچگی یاد ميکنند و طبق آیینهاي باستانی، آنهایی که قهر هستند آشتی ميکنند و قهر و کینه از میان برداشته ميشود. مراسم عید نوروز که از چهارشنبه سوری آغاز ميشود تا ۲۱ مارس ادامه دارد. در آذربایجان بر خلاف ایران مراسم سیزده بدر برگزار نمی شود تنها روز ۲۱ مارس تعطیل است اما حال و هوای نوروز هنوز ادامه دارد. عید نوروز که احترام به آتش، آب و سر سبزی را در خود حفظ نموده است.
از چیزهایی مردم آذربايجان در سفره هفت سین می گذارند سمنو است. سمنو تنها به معنای سرسبزی و طراوت نیست بلکه به معنای برکت نیز می باشد. سمنو به عنوان لذیذ ترین غذا در عید نوروز می باشد و بعد از طبخ، آن را در میان خویشاوندان و همسایه ها تقسیم می کنند.
همچنين سمنو در میان آنها عامل تداوم بخش نسلها شناخته می شود .رسمی است که در زمان نوروز سمنو را در میان زنانی که دارای اولاد نمی شوند می گردانند و می گویند: آی بونو گؤیردن تانری، بو گلینی ده گؤیرت، آرزوسونا کاما یئتیر. مطلبینه، مورادینا چاتدیر. عهدینی اومیدینی بیتیر(ای خدایی که این سمنو را بارور کردی این عروس را هم بارور کن، آرزویش را اجابت کن، به خواسته اش برسان، به امیدی که دارد برسان) در مراسم سمنو آذربایجان موسيقي هم اجرا می شود.
آيين نوروزي
مراسم عید در آذربایجان از روز سه شنبه (چهارشنبه سوری) آغاز ميشود. در این روز مردم در حیاط خانهها یا در محلهها، آتش روشن ميکنند یا تفنگها و با گلولههاي مخصوص به تیراندازی ميپردازند و همهجا را روشن ميسازند وهر کس به اندازه توانایی اش از روی آتش ميپرد و ميگوید همه دردها و رنجهایم بر روی آتش ریخته شود. بچهها مراسم عید نوروز را با شوق بیشتری برگزار ميکنند آنها نوروز را تبدیل به یک عید کودکانه ميکنند. آنها با تخم مرغهاي رنگ کرده با هم مسابقه ميدهند و به ترتیب از روی آتش ميپرند. در بعضی از روستاها بازیهاي مخصوص عید به صورت ایلی و دسته جمعی برگزار ميشود و بازی هایی مانند کوسا، گود و به صورت تئاتر به نمایش در ميآید و از جنگ بین خروسها و یا سنگها هم به حالت تفریحی استفاده ميشود. در چهارشنبه سوری پس از خاموش شدن آتشها بر سر سفره عید مينشیند و سپس مراسمی مانند پاییدن در، از در و دیوار کیسه و کلاه انداختن به اجرا در ميآید. دختران جوان در را ميپایند و اولین جملههایی را که ميشنوند، تفسیر ميکنند. در عین حال فال انگشتر، حنا بستن، پوشیدن لباس پسر از طرف دختران و رفتن به خانه همسایه از صحنههاي دیدنی این مراسم است. از صبح روز چهارشنبه به کنار چشمهها و رودخانه ميروند، از روی آنها ميپرند، آب چشمه به منزل ميآورند و حتی حیواناتشان را در آب چشمه سیراب ميکنند که این مراسم در بعضی از روستاها واجب و ضروری شمرده شده و از آن به عنوان خیر و برکت یاد ميکنند. در عیدنوروز دیدار بزرگان خانواده و خویشان وبستگان زیارت قبور و دیدار خانوادههاي داغدار از جمله مراسمی است که اهمیت فراوانی به آن داده ميشود.
مردم جمهوری آذربایجان به واسطه اعتقادات به آیین و مراسم نوروز برای با شکوه تر انجام شدن جشن نوروز برای این مراسم تدارک ویژه ای مانند سرودن ترانه ها پیش از نوروز تدارک بساط شادی ایام نوروز،تهیه لوازم و مواد مورد نیاز سفره نوروز ،تهیه چیستان های نوروزی ،ستایش و نفرین های نوروزی ،پند و امثال نوروزی ،اعتقادات نوروزی ،عادات نوروزی،تماشای نوروزی و انجام آیین و مراسم نوروزی مي بينند.
استقبال از نوروز
درمیان مردم آذربایجان رسم بر این است پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده به خانه و حیاط سر و سامان داده فرش و پلاس نو بافته و به استقبال نوروز می روند. در رابطه با عید نوروز جای مهمی به اعتقادات و فال ها داده می شود به طوریکه در شب چهارشنبه سوری دختران نو رسیده در ته دل فالی گرفته و و مخفیانه پشت درنیمه باز به انتظار ایستاده و اگر در این هنگام حرف خوب وموافقی بشنوند آرزویشان برآورده شده و اگر حرف نامناسبی می شنیدند نیتشان عملی نمی گشته است بنابراین برمبنای آیین عید ،مردم از بد گویی و حرف نامناسب دوری می جویند.